Wie leeft zal proberen betekenisvol te interageren met zijn of haar omgeving. Misschien wordt  die intentie niet altijd opgemerkt door die omgeving. Of strookt die interactie niet altijd met de verwachtingen van die omgeving.

Solidariteit tussen mensen in precaire omstandigheden is ook vaak onzichtbaar. Wie zijn of haar buren helpt in een woonblok zal dat snel doen, zonder er veel ruchtbaarheid aan te geven. R. uit de Watersportbaan zegt: ‘Ik help mijn buurman wel, maar hou dat stil. Voor je het weet moet ik de hele blok helpen.’ Solidariteit tussen private personen is een private kwestie – waarom zou dat voor bewoners van een woonblok anders zijn?

Mensen participeren omdat ze mensen zijn. Ze doen dat ondanks de omstandigheden waarin ze leven, de manke voorzieningen en het gebrek aan institutionele betrokkenheid. Wie dan met een ideetje rond participatie langskomt behandelt hen vaak als bons sauvages – onwetende wezens die het licht nog moeten zien. Maar er bestaan geen nobele wilden: mensen hebben een geheugen en zijn gevormd door voorbije ervaringen, in een leefwereld die gevormd is door een geschiedenis van ongelijke ruimtelijke ontwikkeling en structureel onrecht. 

De uitdrukkelijke vraag om participatie aan die mensen die zich al heel lang in moeilijke omstandigheden inzetten, en de impliciete boodschap dat samenlevingsproblemen zouden voortkomen uit het feit dat zij te weinig participeren, strooit alleen maar zout in de wonde. 

Een gespecialiseerde vraag om participatie (wat vindt u van de nieuwe … ?) kan je niet stellen zonder rekening te houden met die voorbije ‘brede’ ervaringen, of zonder het fundament van een voorafgaande verstandhouding. Anders komt die vraag altijd te laat, en krijg je altijd een antwoord waar je niet om gevraagd had. In het beste geval resulteert dat ineen geforceerde nabijheid.

Mensen worden gevraagd om mee te werken aan een nieuw beleidsprojectje, terwijl men al jarenlang leeft met de spoken van grootschalige maakbaarheid, en de herinnering aan een sterkere welvaartsstaat.

Bewoners kennen ook de ongelijke verdeling van de participatievraag. Er is immers nog nooit iemand in een villawijk van deur tot deur gaan vertellen dat mensen meer moeten participeren, als antwoord op structurele problemen. 

Zo is een vraag om participatie niets anders dan de disciplinering van veel te lastige doelgroepen, opgezet door een papieren overheid.

Het eigenlijke werk zou moeten liggen in het creëren van omstandigheden waarbinnen mensen iemand kunnen zijn.  Ongeacht de ideeën en verlangens van een overheid. Dan zijn we niet meer bezig met een vraag om participatie, maar gaan we op zoek naar structurele en institutionele veranderingen die nodig zijn om die omstandigheden te creëren. Nu wordt het interessant. Van de Franse pedagoog Fernand Deligny kunnen we de term ‘createurs des circonstances’ lenen. Maar dat is geen titel die te nemen of te laten is – die verantwoordelijkheid hebben we sowieso. 

In de Sovjet-Unie bestond er een parallelle werkelijkheid. Apparatsjiks beschreven om ter best de successen van het systeem, los van wat er elke dag in de levens van mensen gebeurde. Soms, als ik op een vergadering zit, en het gaat over good practices, participatie en commons – lijkt het wel alsof de glorievolle toekomst van het socialisme is teruggekeerd. 

Het enige betekenisvolle gebruik van het woord participatie luidt als volgt: Hoe participeren instituten en overheden structureel in de leefwereld van mensen? Hoe komt het dat men daarbij zo weinig kennis heeft opgebouwd over die leefwereld? Wat schort er aan de participatie van overheden en instituten?  

Simon Allemeersch
Kunstenaar